“Hou je mond en doe gewoon gezellig mee”. Bevriezen is verliezen bij grensoverschrijdend gedrag.

Vandaag is het Internationale vrouwendag. De dag die in het teken staat van de vrouw en solidariteit naar vrouwen. Nederland staat volgens het Global Gender Gap Report van het World Economic Forum op plek 31. Dat was in 2020 nog op plek 7. Het thema van dit jaar is Solidariteit - De kracht voor verandering. Geen beter moment om stil te staan bij de actualiteit van de afgelopen weken.

In de actualiteit van de afgelopen weken was er veel te lezen over grensoverschrijdend gedrag naar vrouwen. De (schrijnende) verhalen die gekenmerkt worden door een freeze reactie vanuit de vrouw. Ze houden hun mond, gaan mee in de cultuur en die veronderstelt dat er niks aan de hand is. Ik realiseer mij dat vrouwen die slachtoffer worden van deze situaties een double consciousness kunnen hebben. In dit artikel leg ik uit wat dat betekent en waarom dit symptomatisch is voor wat ik zie als een bias in de wet en bias in de werkcultuur.

Het is je eigen schuld

Na het horen van de grensoverschrijdende verhalen bleef mijn gedachte hangen bij de uitleg van Gerard Spong in een talkshow programma over de haalbaarheid van een veroordeling in een verkrachtingszaak. Hij gaf aan dat in deze zaken de bewijslast zo moeilijk is dat een veroordeling in vele gevallen niet slaagt.

Wat blijkt, 70% van de verkrachtingsslachtoffers verstijft van angst. Dit blijkt uit onderzoek van het Centrum Seksueel Geweld. Het verstijven zorgt ervoor dat de haalbaarheid voor een veroordeling zo laag is, omdat in de wet geregeld is dat het slachtoffer zich moet verzetten.

Nu lijkt de focus gelijk alleen op de meest schrijdende verhalen rondom verkrachtingen, maar dat is het niet. Het is de creatie van een cultuur waar vrouwen kennelijk bang zijn om misstanden te rapporteren en het zichzelf kwalijk nemen. Ze proberen zich te verenigen met de normen in de maatschappij en hun eigen gevoel. Om de realiteit werkbaar te maken geven ze zichzelf de schuld.

Geen nee betekent niet ja

Voor mijn gevoel is de connectie met een verkrachtingszaak en de andere grensoverschrijdende verhalen jegens vrouwen dat er onduidelijkheid is of vrouwen gedwongen worden of dat ze gewoon meegaan (in de cultuur). Hierdoor wordt het probleem verschoven en wordt de bewijslast systematisch bij de vrouwen gelegd.

Hoe we reageren op situaties valt voor een ieder individueel uiteen, maar het blijkt dat vrouwen verstijven bij de situaties van grensoverschrijdend gedrag. Dit is problematisch, omdat in het geval van verkrachting het verstijven niet geregeld is in de wet. Er wordt in de wet geen rekening gehouden met deze reactie. Je moet je ofwel verzetten of vluchten. Elk ander scenario is dus op geanticipeerd, maar verstijven niet. De bewijslast ligt bij de vrouw, maar de reactie die we structureel terughoren is niet in de wet opgenomen.

Door het ontkennen van deze natuurlijke reacties kunnen vrouwen zich anders gaan gedragen in grensoverschrijdende situaties. Zij kunnen zich assimileren in de dominante gedraging en/of cultuur die niet bevordelijk is voor het opbouwen van de eigen zelf. Het bevriezen is een natuurlijke reactie die niet in de wet geregeld is en binnen de cultuur ontkend wordt. Het gevolg is dat men assimileert in de cultuur die hen wegdrukt, waardoor ze er niet over praten en zichzelf de schuld geven. Hierdoor zijn dit in mijn ogen situaties die gekenmerkt wordt door een dubbele bewustzijn die ontstaat bij de vrouwen die slachtoffer zijn geworden van deze situaties.

Opgaan in de cultuur

Double consciousness of Dubbel Bewustzijn is een sociaal psychologisch concept behandeld door W.E.B Du Bois in raciale context, maar is ook in deze situaties zeer van toepassing. Het is een sleutelbegrip dat ook in het verhaal van genderondergelijkheid illustratief staat voor een gebrek aan empathie en acceptatie van de norm en het hyper-sensitieve karakter van de minderheidsgroep. Du Bois beschrijft de worsteling binnen het tweedelig bewustzijn. Naast het hebben van je eigen bewustzijn (wie jij bent als mens), ontstaat een tweede bewustzijn. Het eerste bewustzijn als identiteitsverklaring, het tweede bewustzijn is een identiteitsoordeel: het niet genoeg zijn. Het is de negatieve manier waarop je ziet dat de norm je beziet. Het dubbele bewustzijn ontstaat bij het waarnemen van het identiteitsoordeel van de ander, waardoor je gedesoriënteerd raakt over wie je zelf bent. Dit heeft als gevolg dat je assimileert naar de norm en opgaat in de situatie of cultuur.

In het geval van vrouwen waarnemen zij dat zij zich moeten aanpassen in een cultuur die gecreërd is door mannen. Dat kan op werkgebied, seksueel gebied, relationeel, etc. Het gevolg is dat vrouwen hyper sensitief zijn voor hun positie als vrouw en de norm die gesteld wordt door mannen. Zij zijn bewust dat zij vrouw zijn en in sommige gevallen nadeel ondervinden. Ze houden hun mond en gaan op in de situatie of cultuur. Ze zijn zich ervan bewust en passen zich aan. Er is dus sprake van bias tegen vrouwen in de dominante cultuur: er is een verwachting waar zij zich bij (moeten) aanpassen, waarbij zij een tweede bewustzijn moeten ontwikkelen om het voor zichzelf te rechtvaardigen. Deze dominante cultuur is vormgegeven rondom de norm die geen rekening houdt met vrouwen.

Uiteindelijk moet er een man opstaan, in dit geval Tim Hofman, zodat dit aan de kaak gesteld wordt. Geweldig dat Tim er is, oprecht. Het is alleen zo jammer dat in deze situaties de minderheid altijd onderworpen is aan de “wokeness” van de norm voordat er wat verandert. Tenzij we de cultuur van de norm veranderen. Laten we dat eens proberen.

Opmerking van de auteur: Een nieuwe zedenwetgeving tegen seksueel misbruik gaat waarschijnlijk (pas) in 2024 in.

Rondom Internationale Vrouwendag zijn er allerlei lezingen en workshops. Meer weten? Kijk op InternationaleVrouwendag.nl